QƏRBİ AZƏRBAYCANIN QAN YADDAŞI VƏ DÖRD KÖÇ DALĞASI TARİXƏ EKSKURS VƏ GƏLƏCƏYƏ BAXIŞ
Tarix: 20-11-2025 | Saat: 11:58
Bölmə:Manşet / Siyasət / Özəl / Yazar3 | çapa göndər
Şəmsi Qoca,
Qərbi Azərbaycan İcması
Aparatının elmi işçisi
Qərbi Azərbaycan – bu ad qəlbimizdə dərin bir sızıltı, tariximizdə isə qanlı bir səhifədir. Cənubi Qafqazda azərbaycanlı əhaliyə qarşı kütləvi, təşkilatlanmış zorakılığın və məcburi köçün dörd fəlakətli dalğası bir əsrə sığan, xalqımızın sinəsinə çəkilmiş sağalmaz yaradır. Bu faciə, yalnız torpaq itkisi deyil, ulu babalarımızın ocaqlarının amansızlıqla söndürülməsi, neçə-neçə nəslin həyatının qanlı hərflərlə yazılması deməkdir.
Faciənin ilk zərbəsi XX əsrin əvvəllərinə – 1905–1907-ci illərə təsadüf etdi. Rusiya İnqilabının yaratdığı dərin siyasi boşluq, imperiya nəzarətinin zəifləməsi regionda silahlanmış və ideoloji cəhətdən zəhərlənmiş "Daşnaksütyun" partiyasının amansız planlarına yaşıl işıq yandırdı. Bu partiyanın ideoloji platformasının əsasını "Böyük Ermənistan" yaratmaq xülyası təşkil edirdi və hədəf olaraq Qərbi Azərbaycanın qədim torpaqları – İrəvan quberniyası, Zəngəzur və Qarabağ seçilmişdi. Səbəb isə acı və amansız bir demoqrafik reallıq idi: İrəvan quberniyası və Zəngəzur kimi əsas hədəf bölgələrdə kənd əhalisinin böyük əksəriyyətini etnik türklər (Azərbaycanlılar) təşkil edirdi. Dinc yolla mono-etnik dövlət qurmaq mümkün olmadığından, terror və qırğınlar yerli Azərbaycanlı əhalini məcburi köçə məcbur etməyin yeganə, qanlı yolu idi.
Lakin bu zülm cavabsız qalmadı. Daşnak terroruna cavab olaraq, Azərbaycanlı əhali qısa müddətdə spontan özünümüdafiə dəstələri təşkil etdi. Məhz bu dövrdə, 1905-ci ildə, milli varlığı qorumaq məqsədilə "Difai" (Müdafiə) gizli təşkilatı yaradıldı. Bu təşkilatın tərkibində Xosrov bəy Sultanov kimi gələcəyin görkəmli ictimai-siyasi xadimləri fəaliyyət göstərirdi. Eyni zamanda, milli ideologiyamızın təməlini qoyan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə öz publisistik yazılarında xalqı birliyə, özünü müdafiəyə çağırır, Əlimərdan bəy Topçubaşov isə rus idarəçiliyi qarşısında xalqımızın hüquqlarını qorumağa çalışırdı. Zəngəzur və Göyçə cəbhələrindəki igid müqavimət, Birinci Köçün tam məqsədinə çatmasına imkan verməyən bir igidlik dastanına çevrildi. 1907-ci ildə Rusiya İmperiyasının müdaxiləsi ilə atəşkəs elan edilsə də, bu birinci köç müvəqqəti xarakter daşısa da, gələcək faciələrin qanlı təməlini qoydu.
1918-ci ilin mayında Ermənistan Demokratik Respublikası (EDR) təsis olunduqda isə terror artıq dövlət siyasətinə çevrildi, faciəli köçün İkinci Dalğası başladı. EDR-in rəhbərliyi, Birinci Köçdə uğursuz olan etnik təmizləmə planlarını bu dəfə dövlət səviyyəsində həyata keçirməyə başladı. Onların əsas hədəfi İrəvan və Yelizavetpol (Gəncə) quberniyalarının azərbaycanlılar yaşayan ərazilərini boşaltmaq idi. General Andranik və Dro kimi hərbi liderlərin başçılıq etdiyi qüvvələr Göyçə mahalı, Zəngəzur və İrəvan quberniyasının kəndlərində kütləvi qırğınlar törətdilər. Tarixi mənbələrə görə, təkcə 1918–1920-ci illərdə indiki Ermənistan ərazisində yüzlərlə azərbaycanlı kəndi yerlə yeksan edilmiş, on minlərlə dinc sakin qətlə yetirilmiş, ən azı 130 min nəfər isə öz doğma yurdundan didərgin düşmüşdür. Bu, dövlət terrorunun ən qanlı nümunəsi idi.
Yeni yaranmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC), məhdud imkanlarına baxmayaraq, milli ordunun təşkilinə başladı və bu qırğınların qarşısını almağa çalışdı. AXC rəhbərliyi cəbhəboyu ərazilərə, xüsusilə də Zəngəzur və Qarabağa qoşun yeridərək əhalinin müdafiəsini təşkil etdi. Bu dövrdə milli qeyrət fədakarlıqla qarışmışdı: Xosrov bəy Sultanov Qarabağın general-qubernatoru kimi bölgədəki qırğınların qarşısını almaq üçün canla-başla çalışır, Abasqulu bəy Şadlinski isə Naxçıvan və İrəvan bölgəsində özünümüdafiə dəstələrinə rəhbərlik edərək əhalini son damla qanına qədər qoruyurdu. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və Əlimərdan bəy Topçubaşov beynəlxalq platformalarda, xüsusən də Paris Sülh Konfransında Azərbaycanın haqq səsini ucaldaraq, qəsbkar ərazi iddialarını ifşa etməyə çalışırdılar. Hətta dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov öz publisistikasında xalqı birliyə, möhkəm iradəyə çağıraraq milli oyanışa töhfə verirdi. Lakin AXC-nin qısa ömrü və məhdud imkanları bütün fəlakətlərin qarşısını almağa yetmədi. 1920-ci il Sovet işğalı münaqişəyə hərbi yolla son qoysa da, bu, Ermənistan üçün Zəngəzurun parçalanması ilə nəticələnən ərazi qazanclarının rəsmiləşməsi demək idi. Didərgin düşən on minlərlə soydaşımız, qırmızı ordunun gəlişindən sonra belə, nəinki öz yurdlarına qayıda bilmədi, həm də tarixi yaddaşın silinməsi təhdidi ilə üz-üzə qaldı.
İkinci Dünya Müharibəsinin bitməsindən sonra isə Üçüncü Köç – artıq açıq-aşkar Sovet hökumətinin rəsmi qərarı ilə həyata keçirildi. SSRİ Nazirlər Sovetinin 23 dekabr 1947-ci il tarixli Qərarı ilə Azərbaycanlı əhali Ermənistan SSR-dən Kür-Araz ovalığına "planlı köçürülmə" adı altında deportasiya edildi. Rəsmi pambıqçılıq səbəbi altında, əsl məqsəd xaricdən gələn erməni repatriantları yerləşdirmək üçün minlərlə azərbaycanlının evini və torpağını zəbt etmək idi. Bu deportasiya inzibati terror vasitəsilə icra olundu. Ailələrə evlərini tərk etmək üçün cəmi bir neçə gün vaxt verilir, mülkləri müsadirə edilirdi. Rəsmi sənədlər əsasında, bu dövrdə 100 min nəfərdən çox azərbaycanlı deportasiyaya məruz qalmışdır. Dağlıq və sərin iqlimdən Kür-Araz ovalığının quraq, ağır və isti şəraitinə məcburi köçürülmə zamanı kütləvi xəstəliklər və aclıq nəticəsində təxminən 10 min nəfərə yaxın insanın, əsasən də uşaq və yaşlıların həlak olduğu qeyd edilir.
Bu hadisələrin dəmir pərdə arxasından xalqımıza vurduğu daha bir sarsıdıcı zərbə olduğunu bilən, mühacirətdəki milli düşüncənin bayraqdarı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Sovet rejiminin mahiyyətini ümumiləşdirərək bu zülmə qarşı öz nifrətini belə ifadə edirdi: "Qanlı çar istibdadının yerini bu dəfə ondan daha qanlı bolşevik istibdadı tutdu. Bala azadlıq və istiqlalımız qızıl istilaçıların ayaqları altında əzildi. Müqavimət edən məmləkətdə qan gövdəyə çıxdı."
Ulu Öndərimiz Heydər Əliyev bu tarixi ədalətsizliyi qiymətləndirərkən qeyd edirdi: "Ermənistanın indiki ərazisinin böyük hissəsi qədim Azərbaycan torpaqlarıdır. 1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistandan kütləvi surətdə köçürülməsi çox böyük tarixi cinayətdir." Bu mütəşəkkil və planlı siyasət Azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dəki mövcudluğuna ağır zərbə vuran, tarixin ən acı səhifələrindən biri oldu.
XX əsrin sonuncu və tam deportasiya dalğası Sovet İttifaqının süqutu və Qarabağ hərəkatının (1988-ci il) başlaması ilə üst-üstə düşdü. Ermənistan SSR-də başlayan kütləvi nümayişlər qısa müddətdə Azərbaycanlı əhaliyə qarşı yönəlmiş kütləvi qırğınlara və talanlara çevrildi. Qalan 300 minə yaxın Azərbaycanlı, yerli rəhbərliyin susqunluğu və ya açıq dəstəyi ilə həyata keçirilən fiziki zorakılıq və mülklərin zəbti nəticəsində öz evlərini tərk etmək məcburiyyətində qaldı. 1991-ci ilə qədər Azərbaycanlı əhalinin Ermənistan SSR ərazisindən tamamilə qovulması ilə Qərbi Azərbaycan ərazisində Azərbaycanlıların yüz illər boyu davam edən mövcudluğuna qanlı və ağrılı bir son qoyuldu.
XX əsr boyu baş verən bu faciələrə beynəlxalq ictimaiyyətin davamlı seyrçi münasibəti olmuşdur. Bu laqeydlik, eyni zamanda, erməni diasporunun səyləri ilə müşayiət olunurdu ki, bu da etnik təmizləmə prosesinin illərlə beynəlxalq məsuliyyətdən kənar qalmasına şərait yaratdı. Münaqişənin 1989-2020-ci illər arasında davam etməsi və işğal altındakı Azərbaycan şəhərlərinin (Ağdam, Füzuli və s.) dağıdılaraq xarabazarlığa çevrilməsi, bu dağıdıcı və terrorçu siyasi xəttin yüz illik davamlılığını əyani şəkildə sübut etdi.
XX əsrdən miras qalan münaqişə, nəhayət, 2020-ci ildə baş verən Vətən Müharibəsi (44 günlük müharibə) ilə hərbi və siyasi müstəvidə hələlik (!) sona çatdı. Bu müharibə, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa edərək, onilliklər boyu davam edən işğalın və etnik təmizləmə siyasətinin qarşısını aldı. Xüsusi olaraq vurğulanmalıdır ki, son 200 ildə ilk dəfə Azərbaycan öz torpaqlarını hərbi-siyasi yolla geri qaytara bildi. Bu, yalnız bir hərbi əməliyyat deyil, tarixi bir ədalətin bərpası idi. Bu Zəfər, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Ordusunun misilsiz şücaəti, peşəkarlığı və qətiyyəti sayəsində həyata keçirildi.
Möhtərəm Prezidentimiz, Müzəffər Ali Baş Komandanımız İlham Əliyev bu tarixi Zəfəri təmin edən qətiyyəti belə ifadə etmişdi: "Biz heç kimdən qorxmadıq, heç kimin qarşısında əyilmədik. Biz öz gücümüzə arxalandıq və haqq-ədaləti bərpa etdik. Dəmir yumruq düşmənin belini qırdı."
Lakin məğlubiyyətdən sonra Ermənistanda revanşist qüvvələr qalmaqda davam edir. Bu qüvvələr öz məqsədlərinə çatmaq üçün sadəcə yeni havadar axtarışındadırlar. Tarixi təcrübə göstərir ki, hər dəfə Ermənistan regional güclərin himayəsinə sığındıqda, bunun nəticəsi Azərbaycanlı əhaliyə qarşı yeni zorakılıq və köç dalğaları olmuşdur. Əgər belə bir havadar tapılacaqsa və revanşist ideyalar yenidən dəstəklənəcəksə, Ermənistanın yenidən təcavüzkar siyasətə baş qaldırmayacağına zəmanət verən yoxdur. Buna görə də, regionda dayanıqlı sülhün təminatı və gələcək təcavüzün qarşısının alınması Azərbaycan dövlətinin əsas prioritetidir. Prezident İlham Əliyev beynəlxalq platformalarda Ermənistanla sülh müqaviləsinin bağlanması üçün qətiyyətli və dəyişməz şərtləri bəyan etmişdir. Bu şərtlər regionun uzunmüddətli inkişafının və Azərbaycanın suverenliyinin sarsılmaz təməlidir: Ermənistan qeyd-şərtsiz şəkildə Azərbaycanın suverenliyini və tarixən müəyyən olunmuş bütün ərazi bütövlüyünü (86.6 min kvadrat kilometr) tanımalı; öz Konstitusiyasına, xüsusilə də Müstəqillik Bəyannaməsinə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini şübhə altına alan, eləcə də tarixi ərazi iddialarına zəmin yaradan bütün dəyişiklikləri və qeydləri ləğv etməli; Naxçıvanla Azərbaycanın əsas hissəsini birləşdirən kommunikasiya xətlərinin maneəsiz açılmasını təmin etməli; və beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq sərhədlərin delimitasiya və demarkasiya prosesi tez bir zamanda başa çatdırılmalıdır.
Azərbaycan xalqı artıq Zəfər yaddaşı ilə irəliləyir. Qərbi Azərbaycandan qovulan soydaşlarımızın yurd həsrəti, bu gün azad edilmiş torpaqlarımızın bərpası ilə birləşərək, Cənab Prezidentin dəmir iradəsi ilə daha qüdrətli bir gələcəyin təməlini qoyur. Dayanıqlı sülh yalnız bu tarixi reallıqların və beynəlxalq hüququn prinsiplərinin tam qəbul edilməsi ilə mümkündür.
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Digər xəbərlər
Tarix: 20-11-2025 | Saat: 11:58
Bölmə:Manşet / Siyasət / Özəl / Yazar3 | çapa göndər
Şəmsi Qoca,
Qərbi Azərbaycan İcması
Aparatının elmi işçisi
Qərbi Azərbaycan – bu ad qəlbimizdə dərin bir sızıltı, tariximizdə isə qanlı bir səhifədir. Cənubi Qafqazda azərbaycanlı əhaliyə qarşı kütləvi, təşkilatlanmış zorakılığın və məcburi köçün dörd fəlakətli dalğası bir əsrə sığan, xalqımızın sinəsinə çəkilmiş sağalmaz yaradır. Bu faciə, yalnız torpaq itkisi deyil, ulu babalarımızın ocaqlarının amansızlıqla söndürülməsi, neçə-neçə nəslin həyatının qanlı hərflərlə yazılması deməkdir.
Faciənin ilk zərbəsi XX əsrin əvvəllərinə – 1905–1907-ci illərə təsadüf etdi. Rusiya İnqilabının yaratdığı dərin siyasi boşluq, imperiya nəzarətinin zəifləməsi regionda silahlanmış və ideoloji cəhətdən zəhərlənmiş "Daşnaksütyun" partiyasının amansız planlarına yaşıl işıq yandırdı. Bu partiyanın ideoloji platformasının əsasını "Böyük Ermənistan" yaratmaq xülyası təşkil edirdi və hədəf olaraq Qərbi Azərbaycanın qədim torpaqları – İrəvan quberniyası, Zəngəzur və Qarabağ seçilmişdi. Səbəb isə acı və amansız bir demoqrafik reallıq idi: İrəvan quberniyası və Zəngəzur kimi əsas hədəf bölgələrdə kənd əhalisinin böyük əksəriyyətini etnik türklər (Azərbaycanlılar) təşkil edirdi. Dinc yolla mono-etnik dövlət qurmaq mümkün olmadığından, terror və qırğınlar yerli Azərbaycanlı əhalini məcburi köçə məcbur etməyin yeganə, qanlı yolu idi.
Lakin bu zülm cavabsız qalmadı. Daşnak terroruna cavab olaraq, Azərbaycanlı əhali qısa müddətdə spontan özünümüdafiə dəstələri təşkil etdi. Məhz bu dövrdə, 1905-ci ildə, milli varlığı qorumaq məqsədilə "Difai" (Müdafiə) gizli təşkilatı yaradıldı. Bu təşkilatın tərkibində Xosrov bəy Sultanov kimi gələcəyin görkəmli ictimai-siyasi xadimləri fəaliyyət göstərirdi. Eyni zamanda, milli ideologiyamızın təməlini qoyan Məhəmməd Əmin Rəsulzadə öz publisistik yazılarında xalqı birliyə, özünü müdafiəyə çağırır, Əlimərdan bəy Topçubaşov isə rus idarəçiliyi qarşısında xalqımızın hüquqlarını qorumağa çalışırdı. Zəngəzur və Göyçə cəbhələrindəki igid müqavimət, Birinci Köçün tam məqsədinə çatmasına imkan verməyən bir igidlik dastanına çevrildi. 1907-ci ildə Rusiya İmperiyasının müdaxiləsi ilə atəşkəs elan edilsə də, bu birinci köç müvəqqəti xarakter daşısa da, gələcək faciələrin qanlı təməlini qoydu.
1918-ci ilin mayında Ermənistan Demokratik Respublikası (EDR) təsis olunduqda isə terror artıq dövlət siyasətinə çevrildi, faciəli köçün İkinci Dalğası başladı. EDR-in rəhbərliyi, Birinci Köçdə uğursuz olan etnik təmizləmə planlarını bu dəfə dövlət səviyyəsində həyata keçirməyə başladı. Onların əsas hədəfi İrəvan və Yelizavetpol (Gəncə) quberniyalarının azərbaycanlılar yaşayan ərazilərini boşaltmaq idi. General Andranik və Dro kimi hərbi liderlərin başçılıq etdiyi qüvvələr Göyçə mahalı, Zəngəzur və İrəvan quberniyasının kəndlərində kütləvi qırğınlar törətdilər. Tarixi mənbələrə görə, təkcə 1918–1920-ci illərdə indiki Ermənistan ərazisində yüzlərlə azərbaycanlı kəndi yerlə yeksan edilmiş, on minlərlə dinc sakin qətlə yetirilmiş, ən azı 130 min nəfər isə öz doğma yurdundan didərgin düşmüşdür. Bu, dövlət terrorunun ən qanlı nümunəsi idi.
Yeni yaranmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC), məhdud imkanlarına baxmayaraq, milli ordunun təşkilinə başladı və bu qırğınların qarşısını almağa çalışdı. AXC rəhbərliyi cəbhəboyu ərazilərə, xüsusilə də Zəngəzur və Qarabağa qoşun yeridərək əhalinin müdafiəsini təşkil etdi. Bu dövrdə milli qeyrət fədakarlıqla qarışmışdı: Xosrov bəy Sultanov Qarabağın general-qubernatoru kimi bölgədəki qırğınların qarşısını almaq üçün canla-başla çalışır, Abasqulu bəy Şadlinski isə Naxçıvan və İrəvan bölgəsində özünümüdafiə dəstələrinə rəhbərlik edərək əhalini son damla qanına qədər qoruyurdu. Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və Əlimərdan bəy Topçubaşov beynəlxalq platformalarda, xüsusən də Paris Sülh Konfransında Azərbaycanın haqq səsini ucaldaraq, qəsbkar ərazi iddialarını ifşa etməyə çalışırdılar. Hətta dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov öz publisistikasında xalqı birliyə, möhkəm iradəyə çağıraraq milli oyanışa töhfə verirdi. Lakin AXC-nin qısa ömrü və məhdud imkanları bütün fəlakətlərin qarşısını almağa yetmədi. 1920-ci il Sovet işğalı münaqişəyə hərbi yolla son qoysa da, bu, Ermənistan üçün Zəngəzurun parçalanması ilə nəticələnən ərazi qazanclarının rəsmiləşməsi demək idi. Didərgin düşən on minlərlə soydaşımız, qırmızı ordunun gəlişindən sonra belə, nəinki öz yurdlarına qayıda bilmədi, həm də tarixi yaddaşın silinməsi təhdidi ilə üz-üzə qaldı.
İkinci Dünya Müharibəsinin bitməsindən sonra isə Üçüncü Köç – artıq açıq-aşkar Sovet hökumətinin rəsmi qərarı ilə həyata keçirildi. SSRİ Nazirlər Sovetinin 23 dekabr 1947-ci il tarixli Qərarı ilə Azərbaycanlı əhali Ermənistan SSR-dən Kür-Araz ovalığına "planlı köçürülmə" adı altında deportasiya edildi. Rəsmi pambıqçılıq səbəbi altında, əsl məqsəd xaricdən gələn erməni repatriantları yerləşdirmək üçün minlərlə azərbaycanlının evini və torpağını zəbt etmək idi. Bu deportasiya inzibati terror vasitəsilə icra olundu. Ailələrə evlərini tərk etmək üçün cəmi bir neçə gün vaxt verilir, mülkləri müsadirə edilirdi. Rəsmi sənədlər əsasında, bu dövrdə 100 min nəfərdən çox azərbaycanlı deportasiyaya məruz qalmışdır. Dağlıq və sərin iqlimdən Kür-Araz ovalığının quraq, ağır və isti şəraitinə məcburi köçürülmə zamanı kütləvi xəstəliklər və aclıq nəticəsində təxminən 10 min nəfərə yaxın insanın, əsasən də uşaq və yaşlıların həlak olduğu qeyd edilir.
Bu hadisələrin dəmir pərdə arxasından xalqımıza vurduğu daha bir sarsıdıcı zərbə olduğunu bilən, mühacirətdəki milli düşüncənin bayraqdarı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Sovet rejiminin mahiyyətini ümumiləşdirərək bu zülmə qarşı öz nifrətini belə ifadə edirdi: "Qanlı çar istibdadının yerini bu dəfə ondan daha qanlı bolşevik istibdadı tutdu. Bala azadlıq və istiqlalımız qızıl istilaçıların ayaqları altında əzildi. Müqavimət edən məmləkətdə qan gövdəyə çıxdı."
Ulu Öndərimiz Heydər Əliyev bu tarixi ədalətsizliyi qiymətləndirərkən qeyd edirdi: "Ermənistanın indiki ərazisinin böyük hissəsi qədim Azərbaycan torpaqlarıdır. 1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Ermənistandan kütləvi surətdə köçürülməsi çox böyük tarixi cinayətdir." Bu mütəşəkkil və planlı siyasət Azərbaycanlıların Ermənistan SSR-dəki mövcudluğuna ağır zərbə vuran, tarixin ən acı səhifələrindən biri oldu.
XX əsrin sonuncu və tam deportasiya dalğası Sovet İttifaqının süqutu və Qarabağ hərəkatının (1988-ci il) başlaması ilə üst-üstə düşdü. Ermənistan SSR-də başlayan kütləvi nümayişlər qısa müddətdə Azərbaycanlı əhaliyə qarşı yönəlmiş kütləvi qırğınlara və talanlara çevrildi. Qalan 300 minə yaxın Azərbaycanlı, yerli rəhbərliyin susqunluğu və ya açıq dəstəyi ilə həyata keçirilən fiziki zorakılıq və mülklərin zəbti nəticəsində öz evlərini tərk etmək məcburiyyətində qaldı. 1991-ci ilə qədər Azərbaycanlı əhalinin Ermənistan SSR ərazisindən tamamilə qovulması ilə Qərbi Azərbaycan ərazisində Azərbaycanlıların yüz illər boyu davam edən mövcudluğuna qanlı və ağrılı bir son qoyuldu.
XX əsr boyu baş verən bu faciələrə beynəlxalq ictimaiyyətin davamlı seyrçi münasibəti olmuşdur. Bu laqeydlik, eyni zamanda, erməni diasporunun səyləri ilə müşayiət olunurdu ki, bu da etnik təmizləmə prosesinin illərlə beynəlxalq məsuliyyətdən kənar qalmasına şərait yaratdı. Münaqişənin 1989-2020-ci illər arasında davam etməsi və işğal altındakı Azərbaycan şəhərlərinin (Ağdam, Füzuli və s.) dağıdılaraq xarabazarlığa çevrilməsi, bu dağıdıcı və terrorçu siyasi xəttin yüz illik davamlılığını əyani şəkildə sübut etdi.
XX əsrdən miras qalan münaqişə, nəhayət, 2020-ci ildə baş verən Vətən Müharibəsi (44 günlük müharibə) ilə hərbi və siyasi müstəvidə hələlik (!) sona çatdı. Bu müharibə, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa edərək, onilliklər boyu davam edən işğalın və etnik təmizləmə siyasətinin qarşısını aldı. Xüsusi olaraq vurğulanmalıdır ki, son 200 ildə ilk dəfə Azərbaycan öz torpaqlarını hərbi-siyasi yolla geri qaytara bildi. Bu, yalnız bir hərbi əməliyyat deyil, tarixi bir ədalətin bərpası idi. Bu Zəfər, Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyevin rəhbərlik etdiyi Azərbaycan Ordusunun misilsiz şücaəti, peşəkarlığı və qətiyyəti sayəsində həyata keçirildi.
Möhtərəm Prezidentimiz, Müzəffər Ali Baş Komandanımız İlham Əliyev bu tarixi Zəfəri təmin edən qətiyyəti belə ifadə etmişdi: "Biz heç kimdən qorxmadıq, heç kimin qarşısında əyilmədik. Biz öz gücümüzə arxalandıq və haqq-ədaləti bərpa etdik. Dəmir yumruq düşmənin belini qırdı."
Lakin məğlubiyyətdən sonra Ermənistanda revanşist qüvvələr qalmaqda davam edir. Bu qüvvələr öz məqsədlərinə çatmaq üçün sadəcə yeni havadar axtarışındadırlar. Tarixi təcrübə göstərir ki, hər dəfə Ermənistan regional güclərin himayəsinə sığındıqda, bunun nəticəsi Azərbaycanlı əhaliyə qarşı yeni zorakılıq və köç dalğaları olmuşdur. Əgər belə bir havadar tapılacaqsa və revanşist ideyalar yenidən dəstəklənəcəksə, Ermənistanın yenidən təcavüzkar siyasətə baş qaldırmayacağına zəmanət verən yoxdur. Buna görə də, regionda dayanıqlı sülhün təminatı və gələcək təcavüzün qarşısının alınması Azərbaycan dövlətinin əsas prioritetidir. Prezident İlham Əliyev beynəlxalq platformalarda Ermənistanla sülh müqaviləsinin bağlanması üçün qətiyyətli və dəyişməz şərtləri bəyan etmişdir. Bu şərtlər regionun uzunmüddətli inkişafının və Azərbaycanın suverenliyinin sarsılmaz təməlidir: Ermənistan qeyd-şərtsiz şəkildə Azərbaycanın suverenliyini və tarixən müəyyən olunmuş bütün ərazi bütövlüyünü (86.6 min kvadrat kilometr) tanımalı; öz Konstitusiyasına, xüsusilə də Müstəqillik Bəyannaməsinə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini şübhə altına alan, eləcə də tarixi ərazi iddialarına zəmin yaradan bütün dəyişiklikləri və qeydləri ləğv etməli; Naxçıvanla Azərbaycanın əsas hissəsini birləşdirən kommunikasiya xətlərinin maneəsiz açılmasını təmin etməli; və beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq sərhədlərin delimitasiya və demarkasiya prosesi tez bir zamanda başa çatdırılmalıdır.
Azərbaycan xalqı artıq Zəfər yaddaşı ilə irəliləyir. Qərbi Azərbaycandan qovulan soydaşlarımızın yurd həsrəti, bu gün azad edilmiş torpaqlarımızın bərpası ilə birləşərək, Cənab Prezidentin dəmir iradəsi ilə daha qüdrətli bir gələcəyin təməlini qoyur. Dayanıqlı sülh yalnız bu tarixi reallıqların və beynəlxalq hüququn prinsiplərinin tam qəbul edilməsi ilə mümkündür.
Məlumatlanmaq üçün Facebook səhifəmizi
Xəbəri paylaş
Digər xəbərlər
20-11-2025
